Op deskundige en enthousiasmerende wijze gaf Michiel Hagdorn, gespecialiseerd in Duitse literatuur, muziek en (cultuur-) geschiedenis, op 25 februari ons een overzicht hoe Thomas Mann gebruik maakt van verschillende disciplines in zijn werk. Hierbij een korte schets van hetgeen Michiel Hagdorn ons vertelde.
Na ‘De dood in Venetië’ werden twee aspecten fundamenteel voor zijn schrijverschap. Als eerste was Thomas Mann van mening dat alles in de wereld een eenheid is (streven naar ‘das Ganze’ en ‘Einheit’), iets dat je in zijn gehele werk terugziet. Het tweede principe is dat er bij hem altijd sprake is van tweeduidigheid (dialectisch, elke pool bevat tevens zijn tegendeel). Dit hangt ook samen met de ironie die zijn werk kenmerkt. Zo is bijvoorbeeld in ‘De dood in Venetië’ Von Aschenbach gekarakteriseerd als een serieus persoon vol geleerdheid. Tegelijk steekt Mann ook de draak met hem, door Von Aschenbach voor te stellen als een schaduw van wat hij als schrijver is, een mens met een sociaal arm leven.
Niet alleen andere schrijvers, maar ook filosofen en componisten heeft hij in zijn werk opgenomen. Schopenhauer en Nietzsche zijn sterk van invloed geweest op zijn werk. Zij kwamen beide tot eenzelfde eenheidsgedachte en waren ook gefascineerd door ironie. Pas later verschijnt Goethe in zijn werk, die volledig vervuld is van eenheid. Hij laat ook ironie ook in de wetenschap toe en zijn Faust gaat daar over. Mann ging bij de opkomst van het nationaalsocialisme in Duitsland de eenheid steeds meer benadrukken.
Thomas Mann was niet alleen een man met een enorm brein, maar ook een zeer ijdele man, die zijn geleerdheid wil etaleren. Tegelijkertijd was hij zich daarvan bewust en bereid tot zelfkritiek. Hij behandelt het in zijn werken en relativeert het door te erop te parodiëren.
Ook Freud is van invloed geweest op Mann. En hoewel Mann zegt niet veel van hem te hebben gelezen speelde hij bijvoorbeeld met de notie: de terugkeer van het verdrongene. Mann laat in zijn werk ook zien hoe gevoel en ratio verbonden zijn.
Michiel Hagdorn liet vanavond ook de grote werken van Mann de revue passeren: ‘De Toverberg’, ‘Lotte in Weimar’, ‘Josef en zijn broers’ en ‘Faust’. Daarbij komen veel dubbelzinnigheden en soms ook ongerijmdheden naar voren. Bijvoorbeeld zijn houding tegenover het nationaalsocialisme, want de eenheidsgedachte van Mann bevat zowel het goede als het kwade. Voor de lezer kan dit ingewikkeld zijn. Michiel Hagdorn merkte ook op dat de schrijfwijze voor sommige lezers een struikelblok kan zijn. Hij geeft het advies dat je dan beter dat stuk kan overslaan zodat je even verderop weer gegrepen kan worden door alles wat hij laat gebeuren. Een van de toehoorders merkte op hoe boeiend het is dat Thomas Mann thema’s telkens weer van verschillende kanten belicht.
Al met al een inspirerende lezing met veel inhoud die de wens tot lezen vergroot. Je zou veel meer tijd willen hebben om te lezen, maar tegelijkertijd besef je dat, al kom je maar aan een klein gedeelte van zijn werk toe, dit al zeer de moeite waard is.
Caroline Roos-Schuurman