Op 8 maart 2018 bespraken we het boek Dwalen in het Antropoceen van [wiki]René ten Bos[/wiki], de huidige denker des vaderlands. De auteur schrijft dat het [wiki]antropoceen[/wiki] het tijdperk is waarin de mens als nooit tevoren zijn invloed op de aarde laat gelden. Die invloed heeft catastrofale gevolgen. We zijn verdwaald in dit tijdperk en dat wordt een permanente conditie met een onzekere uitkomst. Bij alle bespiegelingen over deze kwestie vormt de mens het begin- en eindpunt. Tegelijk citeert Ten Bos ook de evolutiebioloog [wiki base=”EN”]Stephen Jay Gould[/wiki] die schreef: ‘… het zou best kunnen dat het leven in het universum of zelfs op deze planeet een heel ander oogmerk heeft dan de mens.’
Zo begint een boeiende dwaaltocht waarbij Ten Bos ons voert langs vier wetenschapsgebieden: de klimaatwetenschappen, de biologie en ecologie, de menswetenschappen en de geschiedwetenschappen. Ook brengt de auteur ons op deze reis in contact met vier filosofen die desoriëntatie als hoofdthema hebben gekozen. Het zijn [wiki title=”Maurice_Blanchot” base=”EN”]Blanchot[/wiki], [wiki title=”Michel_Serres” base=”EN”]Serres[/wiki], [wiki title=”Dany-Robert_Dufour” base=”EN”]Dufour[/wiki] en [wiki title=”Timothy_Morton” base=”EN”]Morton[/wiki]. Ten Bos presenteert zijn boek als een dwaaltocht waarvan de eindbestemming voor ons nog niet duidelijk is. Sommigen van ons vonden dit onbevredigend en hadden graag een concreter slot willen lezen. We waren echter gewaarschuwd dat we dit niet mochten verwachten.
Het boek geeft interessante vergezichten maar niet altijd keken we met dezelfde bril als de auteur. Meestal is het boek heel genuanceerd, maar af en toe gaat Ten Bos wel wat kort door de bocht, bijvoorbeeld wanneer hij de klimaatwetenschappen behandelt. Even later maakt hij dat weer goed door op te merken dat klimatologische discussies in het algemeen minder historiserend dan diagnosticerend zijn. En ook dat iedere diagnose alleen maar kan beginnen met de erkenning van complexiteit. Verder wordt ruim aandacht geschonken aan de Britse neomarxist en socioloog Moore die het kapitalisme ziet als bron van de huidige ecologische problemen. Je hoeft echter alleen maar naar de Aral Zee te kijken om te weten dat de situatie toch niet zo eenduidig is.
Ten Bos schrijft: ‘Ik wantrouw ieder denken dat de gapende leegte in zichzelf niet durft te zien. Daarom is Morton een interessante filosoof. Niet omdat er niets op hem aan te merken is, integendeel zelfs, ….’ Uitgebreid gaat Ten Bos in op de gedachten van Morton. Voor Timothy Morton is het kapitalisme niet de oorzaak van de problemen die we hebben, maar eerder een symptoom van de problemen. De oorzaak van de ecologische narigheid zou liggen in de overgang van de mensheid van jagen/verzamelen naar landbouw. Het is niet voor het eerst dat een filosoof de problemen bij de boeren legt. De gemiddelde intellectueel of stadsbewoner moet van boeren niets hebben. Dat verschijnsel kan vervolgens ook weer tot rampspoed leiden. Ten Bos: ‘Maar ook de recente Brexit kan geduid worden als een opstand van het land tegen de stad.’
Met het bovenstaande zijn slechts enkele flitsen weergegeven van de rijkdom aan gedachten van dit boek. Het boek is mooi geschreven en begint met een sympathieke beschrijving van de vader van de auteur. Er is geen slot met een concrete conclusie of aanbeveling, maar Ten Bos heeft dat ook niet bedoeld. Hij zegt nog wel: ‘Geleidelijkheid is de vijand van helder inzicht. Helderheid is schaars in het antropoceen.‘
Het boek eindigt met een reeks aantekeningen en opmerkingen. Ten Bos zegt dan: ‘Dit boek is geschreven van uit de overtuiging dat alle mensen die ons de richting willen wijzen – van degenen die via klimaatengineering oplossingen willen aanreiken tot degenen die alles inzetten op denkkracht, meer denken, beter denken – niet te vertrouwen zijn. Het labyrint vraagt om geduld, scepsis en terughoudendheid. En juist die elementen zijn het moeilijkst op te brengen in tijden van urgentie.’ Het labyrint gaf ons veel stof tot denken. We hadden een geanimeerde discussie die soms de titel van het boek weerspiegelde.