Met negen personen bezochten wij in het Stedelijk Museum Amsterdam de tentoonstelling: ‘Kirchner en Nolde: Expressionisme. Kolonialisme.’
Naast schilderijen, tekeningen en sculpturen van Kirchner en Nolde zijn foto’s te zien, affiches, boeken, documentair materiaal uit de periode tussen ca. 1908 en 1918 en meerdere werken van buiten-Europese kunstenaars.
Deze zijn onder andere afkomstig uit de collecties van het Nationaal Museum van Wereldculturen en Wereldmuseum, Ethnologisches Museum in Berlijn en
Museum für Völkerkunde Dresden. Enkele objecten komen uit Noldes persoonlijke collectie.
Deze tentoonstelling lokt discussie uit. En dan niet over de kwaliteit van het getoonde. Wat er te zien is is van grote kwaliteit. En inderdaad, soms is er
gebruik gemaakt van zwarte modellen.
Vooral centraal staan de verhalen achter deze geportretteerden en wordt de relatie tussen het werk van Kirchner en Nolde en mensen en kunstwerken uit gebieden buiten Europa in een bredere context geplaatst
Rond het jaar 1900 krijgen Europese kunstenaars belangstelling voor niet-Europese kunstzinnige vormen en voorwerpen. De primitieve, archaische of naieve kunsten staan tegenover de klassieke vormen waar niets nieuws meer aan te ontdekken valt. Voorbeelden zijn te zien in etnografische musea, koloniale en wereldtentoonstellingen en in de entertainmentindustrie. Nolde reist zelfs af naar Papoea-Nieuw-Guinea, destijds een Duitse kolonie.
Naast kijken is er vooral veel te lezen op deze tentoonstelling. In grote stukken tekst wordt de bezoeker aan het verstand gebracht dat de twee kunstenaars nogal koloniaal te werk zijn gegaan en zich schuldig hebben gemaakt aan racisme, toe-eigening van andermans beeldtaal, onderdrukking en uitbuiting, stereotypering, en dat er sprake is van scheve machtsverhoudingen.
Terloops krijgt Kirchner ook nog kindermisbruik in de schoenen geschoven omdat hij de achtjarige Fränzi als model had gebruikt.
Conservator Beatrice von Bormann en medewerkers van het Nationaal Museum van Wereldculturen willen aantonen hoe onlosmakelijk de beeldtaal van het expressionisme is verbonden met het kolonialisme en hoe dit tot op de dag van vandaag doorwerkt in de legitimering van koloniaal en institutioneel racisme.
Volgens Rutger Pontzen van de Volkskrant worden Nolde en Kirchner “persoonlijk afgerekend op de gewelddadige en koloniale aard van de tijd waarin zij leefden.” Mag je met de opvattingen, kennis, wetenschap, feiten
en fabels van 2021 kunst en kunstenaars van begin twintigste eeuw te lijf gaan
De koffie vooraf was lekker, de lunch na afloop ook.
De discussies duren voort.
Klik op een afbeelding voor een groter formaat